فیتوماینینگ یا استخراج فلزات با استفاده از گیاهان، یک روش جدید و پایدار برای بازیافت فلزات از خاک‌های معدنی است که مزایای زیست‌محیطی قابل توجهی دارد. با این حال، در ایران این روش با چالشهای خاصی مواجه است که به دلیل شرایط جغرافیایی، اقتصادی و فناوری‌های موجود، کاربرد آن را محدود می‌کند. در ادامه چالشهای فیتوماینینگ در صنعت معدن ایران را بررسی می‌کنیم:
1. اقلیم و شرایط آب و هوایی نامساعد
ایران کشوری با تنوع اقلیمی زیاد است؛ بخش‌های وسیعی از کشور مانند مناطق کویری و نیمه‌خشک دارای شرایط آب و هوایی سخت هستند که برای رشد گیاهان مناسب نیست. کمبود منابع آب و بارندگی کم در بسیاری از مناطق معدنی، یکی از اصلی‌ترین چالشهای فیتوماینینگ در ایران است، زیرا گیاهان برای جذب فلزات به آب کافی نیاز دارند.
2. محدودیت‌های گیاهان بومی
برای اجرای فیتوماینینگ به گیاهان خاصی نیاز است که توانایی جذب فلزات سنگین مانند طلا، مس یا نیکل را داشته باشند. اما بسیاری از گیاهان بومی ایران به دلایل اقلیمی و خاکی، فاقد این قابلیت هستند. شناسایی و کشت گیاهان مناسب در مناطقی که معادن فلزی وجود دارد، نیازمند تحقیقات طولانی‌مدت و تطابق با محیط محلی است.
3. غلظت پایین فلزات در خاک
در معادن ایران، بسیاری از فلزات به شکل سنگ‌های معدنی با غلظت‌های بالا یافت می‌شوند، اما برای فیتوماینینگ به خاک‌هایی با غلظت پایین‌تر نیاز است تا گیاهان بتوانند فلزات را به طور موثر جذب کنند. در برخی مناطق معدنی ایران، غلظت فلزات در خاک به حدی پایین است که استفاده از گیاهان برای استخراج به‌صرفه نیست.
4. تکنولوژی و دانش فنی محدود
فیتوماینینگ به عنوان یک فناوری دانش‌بنیان نیازمند تجهیزات پیشرفته و دانش فنی خاصی است. در ایران، صنعت معدن‌کاری بیشتر بر روش‌های سنتی و مکانیکی متمرکز است و برای انتقال به فناوری‌های جدید مانند فیتوماینینگ، نیاز به تحقیق و توسعه گسترده، آموزش نیروی کار متخصص و سرمایه‌گذاری‌های سنگین وجود دارد. این عدم توسعه فناوری و دانش فنی کافی می‌تواند چالش بزرگی برای اجرای فیتوماینینگ باشد.
5. هزینه‌های تحقیق و توسعه
اجرای فیتوماینینگ در ایران به سرمایه‌گذاری سنگین در زمینه تحقیق و توسعه نیاز دارد. از شناسایی گیاهان مناسب گرفته تا بهینه‌سازی فرآیندهای استخراج فلزات از گیاهان، همه این مراحل هزینه‌بر هستند. از آنجا که این روش هنوز به طور گسترده در ایران استفاده نشده، ممکن است شرکت‌های معدنی و سرمایه‌گذاران به دلیل هزینه‌های بالای اولیه تمایل کمتری به استفاده از این روش داشته باشند.
6. زمان‌بر بودن فرآیند
فیتوماینینگ یک فرآیند نسبتاً زمان‌بر است؛ چرا که باید منتظر رشد گیاهان و انباشت فلزات در بافت‌های گیاهی باشیم. این مسئله به خصوص در معادن بزرگ و با حجم تولید بالا، جایی که روش‌های سنتی معدن‌کاری می‌توانند سریع‌تر و با بهره‌وری بالاتری فلزات را استخراج کنند، می‌تواند چالش‌آفرین باشد.
7. محدودیت‌های جغرافیایی و توزیع معادن
برخی از معادن فلزی ایران در مناطق صعب‌العبور یا کوهستانی قرار دارند که برای کشاورزی و کشت گیاهان مناسب نیستند. این مسئله باعث می‌شود فیتوماینینگ در این مناطق به سختی قابل اجرا باشد، و این فناوری بیشتر در مناطقی با شرایط جغرافیایی و خاکی مساعد محدود می‌شود.
8. عدم پذیرش توسط صنایع معدنی سنتی
صنایع معدنی در ایران معمولاً به روش‌های سنتی و مکانیزه استخراج فلزات عادت کرده‌اند و نسبت به تغییرات فناوری مقاومت نشان می‌دهند. پذیرش فناوری‌های جدیدی مانند فیتوماینینگ نیازمند تغییر در رویکرد و فرهنگ معدن‌کاری است که این خود یک چالش فرهنگی و صنعتی محسوب می‌شود.
9. پتانسیل اقتصادی پایین در برخی موارد
یکی از مسائل اصلی فیتوماینینگ در ایران این است که بهره‌وری اقتصادی این روش نسبت به روش‌های سنتی کمتر است. در بسیاری از موارد، استخراج فلزات از طریق گیاهان به دلیل غلظت پایین فلزات در بافت‌های گیاهی و هزینه‌های بالا برای بازیافت این فلزات از گیاهان، توجیه اقتصادی ندارد. به همین دلیل، این روش ممکن است تنها برای فلزات خاص و با ارزش بالا مثل طلا مناسب باشد.
10. عدم وجود سیاست‌های حمایتی و قوانین مناسب
اجرای موفق فیتوماینینگ در ایران به حمایت‌های دولتی و سیاست‌های تشویقی نیاز دارد. در حال حاضر، قوانین و سیاست‌های مشخصی برای حمایت از توسعه فناوری‌های زیست‌محیطی مانند فیتوماینینگ وجود ندارد و عدم وجود سیاست‌های حمایتی می‌تواند روند اجرای این روش را کند کند. سیاست‌های تشویقی مانند ارائه تسهیلات مالی یا معافیت‌های مالیاتی می‌تواند شرکت‌های معدنی را به استفاده از این فناوری ترغیب کند.